Scharnieren of paumelles en hun invloed op gevelelementen.

Wat men in de omgangstaal scharnieren noemt zijn ophangingsorganen, bestaande uit 2 bladen die rond een stalen pen of zogenaamde knoop draaien. Beide bladen hebben openingen om schroeven door te draaien, die op hun beurt zorgen voor de verbinding van de scharnier-met het deurkozijn. Naar materialen toe zijn staal, aluminium, zamak (legering op basis van zink) en gegalvaniseerd staal de meest gebruikte.

Paumelles, die ook uit 2 bladen bestaan, hebben wat men noemt een mannelijk en een vrouwelijk blad. Het mannelijk deel bevat de pen, terwijl het vrouwelijk blad de knoop bevat. De pen beschikt bijkomend nog over een zogenaamde slijtring die desgewenst vervangen kan worden tijdens de levensduur van de paumel. Naar opbouw worden scharniervergelijkbare materialen gebruikt.

Gezien hun gemak in plaatsing en de mogelijke uitneembaarheid van de deur, zijn paumelles de meest gebruikte ophangsystemen in België.

Scharnieren en paumelles kenden in de loop der jaren een dusdanige evolutie dat de markt onder invloed van esthetische en techniciteitseisen vandaag ook een aantal varianten kent. We beperken ons hieronder tot de voornaamste;

Onzichtbare deurscharnieren die als de deur volledig gesloten is voor de gebruiker volledig onzichtbaar zijn. Ze maken het tevens mogelijk om vanuit esthetisch oogpunt volledige wand-deurcombinaties te creëren die alleen zichtbare deurvoegen (speling deur-kader) hebben. Bijkomend voordeel van dergelijke scharnieren is dat deze meestal gebruikt kunnen worden in zowel links- als rechtsdraaiende deuren.
Veelal biedt de markt in dit model ook een volledig 3D regelbare versie waardoor de deur zowel in hoogte, breedte en diepte af te stellen valt, wat het werk van de plaatser/schrijnwerker alleen maar vergemakkelijkt.

Naar technische toepassingen toe werden, afhankelijk van een benodigde inbraakvertragende functie, scharnieren ontwikkeld met ingebouwde dievennokken. Nokken, in de vorm van uitstekende stalen stiften, die in een opening van het deurblad passen, moeten het een inbreker onmogelijk maken om na het beschadigen of uitnemen van de pen, zich hierlangs toegang te verschaffen. Dit wordt dan ook veelvuldig toegepast bij deuren, die ingevolge hun functie als vluchtdeur naar buiten toe draaien en vrijliggende scharnieren hebben langs de buitenkant.

Gebruikt in België maar met een Nederlands certificaat (uitgegeven door SKG-stichting keuring gevelelementen) zijn de scharnieren of paumelles met sterren. Deze sterren worden aangebracht op het scharnier of paumel en geven een indicatie van de inbraakvertragendheid van dergelijk deurbeslag. De sterren hebben niets te maken met productkwaliteit of draagkracht maar geven een aanduiding van de inbraakweerstand die door testen werd behaald. Zo staat 1 ster voor een weerstand van 3 of 5 minuten aan de scharnierzijde, weliswaar niet-zelfstandig toegepast, t.t.z. uit te breiden met bijkomende beveiliging, zoals bvb. een dievennok of -klauw. Twee sterren garanderen een weerstand van minstens 3 minuten, terwijl 5 minuten weerstand met 3 sterren aangeduid wordt.(In deze laatste 2 gevallen dient ter hoogte van de scharnieren geen bijkomende beveiliging te worden voorzien).

Brandwerende deuren die veelal zelfsluitend worden uitgevoerd, door gebruik te maken van een deursluiter, kunnen desgevallend worden voorzien van scharnieren met ingebouwd veersysteem. In dat geval neemt een ingebouwde veer de taak van deursluiter of deurpomp over. De meeste fabrikanten van dergelijke scharnieren beschikken tevens over de vereiste testverslagen die de duurzaamheid van dergelijk sluitsysteem aantonen. Een toch wel essentieel gegeven wetende dat enkel een gesloten deur brandwerend kan zijn.

Basisgegevens om de posities en het aantal paumelles of scharnieren te bepalen zijn de volgende:

• deurgewicht, met inbegrip van alle toebehoren, zoals beglazing, roosters, opzetmolures etc....;
• deurbreedte, en in beperktere mate ook de deurhoogte;
• de voorziene gebruiksintensiteit (frequent of minder frequent openen en sluiten);
• al dan niet toepassen van een deursluiter (in dit geval ontstaan er bovenaan bijkomende torsiekrachten waardoor er een bijkomende paumel dient te worden voorzien);
• vergeet nooit dat bij gebruik van meer dan 2 scharnieren of paumelles nooit alle scharnieren als dragend kunnen beschouwd worden, maar veelal slechts 2 stuks het deurgewicht dragen en de anderen er voor moeten zorgen dat de deur mooi in haar aslijn blijft. In as blijven geeft het bijkomende voordeel dat deuren in de tijd minder gaan afzakken, wat slepen en ontoelaatbare spelingen (ingeval van brandwerende deuren bijvoorbeeld) tegenwerkt;
• ingeval 3 scharnieren: 2 bovenaan en 1 onderaan te monteren.

Deze vuistregels zouden er toe moeten bijdragen om als schrijnwerker of plaatser zelf te bepalen hoeveel en waar de scharnieren geplaatst moeten worden op een deur. Gezien de wereld van scharnieren en paumelles echter zo variërend is in materialen, stevigheid en opbouw, dient er toch steeds een beroep gedaan te worden op de instructies van de scharnier- of paumelfabrikant. Zij beschikken over de nodige tabellen en grafieken, dewelke aantal en positie vastleggen. Deze worden door de beslagfabrikant opgesteld aan de hand van uitgevoerde proeven en/of berekeningen. Bij effectief bevestigen van de scharnieren of paumelles op het deurgeheel is een positietolerantie van 50 mm aanvaardbaar.

De geschikte scharnier of paumel gebruiken is één verhaal, maar de bevestiging aan het gevelelement is minstens even belangrijk en zou voor problemen kunnen zorgen bij zeer zware deurvleugels (grote brandwerende of hoogakoestische deuren). Verhoogde trekkrachten kunnen er immers voor zorgen dat paumelles of scharnieren na verloop van tijd losgerukt kunnen worden of voor ontoelaatbaar afzakken van de deur kunnen zorgen.

Gezien de gebruiksinformatie van de beslagfabrikant hier veelal te beperkt is en/of schroeven niet meegeleverd worden kan bij twijfel terade gegaan worden bij de deurfabrikant zelf. Zo beschikken fabrikanten van brandwerende deuren over uitgevoerde duurzaamheidstesten of trektesten die bewezen hebben dat een bepaald bevestigingsmiddel zoals schroef in houten omlijsting, las op stelen omlijsting, poprivet e.d. afdoende is om de deur in de tijd op haar plaats te houden.

Enkelvoudig assige scharnieren of paumelles kunnen sinds 2002 CE-gemarkeerd worden en wel volgens de productnorm EN1935(ZA-bijlage van deze norm beschrijft de vereisten m.b.t. de CE-markering).
Een oplossing om ook deze scharnieren van een CE-merk te voorzien werd gevonden door de aanvraag van een zogenaamde Europese goedkeuring, zijnde een ETA. Deze moet echter nationaal aangevraagd worden en tot heden bestaat dergelijke ETA slechts in een beperkt aantal landen, waaronder Duitsland. Zij leveren dus CE-gemarkeerde scharnieren of paumelles, gebaseerd op een ETA (waarin voor de testen naar EN 1935 verwezen wordt).
Wat de effectieve toepassing van EN 1935 op brandwerende en rookdichte deuren betreft vraagt onze wetgever enkel een brandtest op het deurgeheel en niet specifiek op het beslagelement op zich.

Vandaag vallen brandwerende deuren onder een zogenaamde Benor-ATG goedkeuring. Dit certificeringssysteem bestaat naar testen toe uit enerzijds een brandweerstandproef en anderzijds een aantal mechanische proeven, waaronder een duurzaamheids- en een verticale en horizontale belastingsproef. Binnen dit certificaat kunnen beslagdelen uitgewisseld of veranderd worden op basis van bestaande deurtesten en kennis en ervaring van een groep experten. Maar ook hier is de CE-markering nakend en zal uitwisselbaarheid en vervanging van beslag enkel nog mogelijk zijn op basis van hun onafhankelijk bepaalde eigenschappen volgens EN 1935, wat maakt dat het gebruik van CE-gemarkeerde producten bijkomende mogelijkheden en varianten kan bieden. De te voorziene regel zal de volgende zijn:

Ingeval het gevelelement, samenmet CE-gemarkeerd beslag getest werd, mag alternatief beslag gebruikt worden als dit bij CE-klassering minstens even goed blijkt te zijn, met inbegrip van de bevestigingswijze en het aantal bevestigingspunten.

Eénassige scharnieren en paumelles worden CE-gemarkeerd volgens de productnorm EN 1935. Deze productnorm valt onder attesteringsniveau 1, als de producten toegepast worden op brandwerende of rookdichte deuren.

Systeem 1 impliceert dat de fabrikant van de scharnieren en paumelles interne productiecontroles moet uitvoeren en proeven dient uit te voeren in een erkend labo, dit alles onder toezicht van een genotificeerde certificatie- instelling.

Aan de hand van voorgelegde testverslagen en na goedkeuring van de FPC (productie-controle) wordt door de certificeerder een certificaat afgeleverd, waardoor de fabrikant zijn producten kan merken en conform verklaren. Onderstaande tabel verklaart de gedeclareerde waarden:

Voorbeeld van een gedeclareerde klassering: (wordt dikwijls onder vorm van sticker op scharnier aangeduid)

Contact: raymond@wood.be